مروج الذهب و معادن الجوهر (کتاب)

مروج الذهب و معادن الجوهر
اطلاعات کتاب
نویسنده مسعودی
موضوع تاریخ
زبان عربی
اطلاعات نشر
ناشر دار الهجره
تاریخ نشر ۱۴۰۹ق

مُروجُ الذَّهَب و مَعادنُ الجَوهَر (ترجمه: دشتی از طلا و معادن سنگ‌های گران‌بها) کتابی تاریخی و به زبان عربی نوشته علی بن حسین مسعودی مورخ شیعی در قرن چهارم هجری قمری. مروج الذهب تاریخی عمومی است که علاوه بر تاریخ مسلمانان، به تاریخ جهان و احوال دیگر ملل نیز پرداخته است. روش مسعودی در تاریخ‌نگاری، به شیوه موضوعی است، هر چند او بین روش موضوعی و سال‌شمار جمع کرده و هنگام پرداختن به یک موضوع، ترتیب زمانی را رعایت کرده است.

درباره مؤلف

نوشتار اصلی: علی بن حسین مسعودی

علی بن حسین مسعودی تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان مسلمان سده چهارم هجری قمری که از او کتاب‌های مروج الذهب و التنبیه و الاشراف به یادگار مانده است. به دلیل گزارش‌های بی‌طرفانه وی از وقایع تاریخی، مذهبش به روشنی معلوم نیست با این حال از دیرباز در منابع زندگی نامه و رجال شیعه، وی را دانشمندی شیعه مذهب شناخته‌اند. امروزه نیز بسیاری از پژوهشگران وی را شیعه به شمار آورده و آثار باقی مانده از وی را حاوی شواهد کافی برای اثبات این مدعا می‌دانند.

انگیزه تألیف

مسعودی ابتدا کتابی با عنوان «اخبار الزمان و من اباده الحدثان» در ۳۰ جلد نگاشت، سپس آن را مختصر کرد و «الکتاب الاوسط» نامید، اختصاری از این کتاب را نیز برگزید و «مروج الذهب» نام نهاد. او بهترین و عالی‌ترین مطالب دیگر کتاب‌هایش را برگزید و در این کتاب آورد. از این رو کتاب را مروج الذهب نامید. وی در این باره می‌نویسد:

«چیزی که مرا به تألیف این کتاب در تاریخ و اخبار جهان و حوادث سلف از سرگذشت پیغمبران و شاهان و موطن اقوام وادار کرد. پیروی از رفتاری بود که عالمان کرده‌اند و حکیمان داشته‌اند تا از جهان یادگاری پسندیده و دانشی منظم و کهن بجا ماند که مؤلفان کتاب‌ها در این زمینه موفق یا مقصر، مفصل یا مختصر نویس بوده‌اند و دیده‌ایم که حوادث به مرور زمان فزون می‌شود و با زمانه وقوع می‌یابد و تواند بود که حوادث جالب از هوشمند نهان ماند که هر کس به قسمتی از آن توجه دارد و هر اقلیمی را شگفتی‌هاست که فقط مردم آن دانند و آنکه در وطن خویش به جا ماند و به اطلاعاتی که از اقلیم خود گرفته قناعت کند با کسی که عمر خود را به جهانگردی و سفر گذرانیده و دقایق و نفایس اخبار را از دست اول گرفته برابر نتواند بود.»

محتوای اثر

مروج الذهب دارای دو بخش است:

  • بخش نخست: تاریخ خلقت و انبیاء و ملل مختلف تا قبل از بعثت پیامبر(ص) بررسی شده است.
  • بخش دوم: کتاب با بعثت پیامبر آغاز و با ذکر حوادث تا سال ۳۳۶ پایان می‌یابد.
ترجمه مروج الذهب
داستان‌های مروج الذهب

باب اول کتاب مقدمه و بیان اغراض تألیف کتاب است و بیان این نکته است که غرض اصلی تدوین کتابی بوده مختصر درباره مشاهدات و معاینات نویسنده که حجم کتاب بسیار کمتر از دو کتاب اخبارالزمان و الکتاب الاوسط است که پیش از مروج الذهب نگاشته است. باب دوم فهرست باب های مطرح شده در کتاب و نخستین مطلب کتاب در باب سوم( پس از مقدمه و فهرست) که در واقع آغاز کتاب است اختصاص دارد به آغاز کار خلقت و پیدایش مخلوق و نقل روایتی از ابن عباس و غیر او مبنی بر این‌که نخستین چیزی که خدا آفریده آب است.

مسعودی بدین جهت که در راه جمع‌آوری و تهیه و تدوین محتوای کتاب مروج الذهب در مسافرت های زمینی و دریایی و درنوردیدن شرق و غرب زمین و حضور در مکان‌های مختلف بسیار رنج و زحمت کشیده( وشاید به تعبیری نسبت به محتوای این کتابش که آن را نخبه و برگزیده آثارش دانسته تعصب خاصی دارد) در فرازهای پایانی مقدمه کتاب در باب اول آرزو کرده هر کسی(از هر ملت و فرقه) هر گونه محو، تغییر، تحریف، تصرف و کاستی‌ و مانند آن در کتابش اعمال کند آن‌چنان گرفتار غضب وانتقام و بلایای سخت خدا شود که صبرش ناچیز و فکرش حیران شود و خدا او را انگشت نمای جهانیان وعبرت بینندگان و ضرب المثل اهل نظر شود. مسعودی افزوده که این تهدید را در آغاز و پایان کتابم قرار دادم که مانع مردم هوسناک از چنین کارهایی شود و بدانند که همه روزی در پیشگاه خداوند حاضر خواهند شد.

جایگاه

مروج الذهب در سال ۳۳۲ق نوشته شده و در سال‌های ۳۳۶ق و ۳۵۴ق بازبینی گردیده است. مسعودی، شهرتش را مرهون این کتاب است. این اثر به‌صورت گسترده‌ای از سوی خاورشناسان مورد استفاده قرار گرفته است.

منابع کتاب

مسعودی در مقدمه مروج الذهب فهرستی از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخی موجود تا آن عصر را آورده و از منابع مورد استفاده خود نام برده است، او «تاریخ طبری» را کتابی پرفایده و سودمند دانسته است. عده‌ای از کسانی که مسعودی از طریق آنان مطالب را نقل کرده است عبارتند از: هیثم بن عدی ابن اسحاق، ابو مخنف، محمد بن سائب کلبی، واقدی و مدائنی.

ترجمه و چاپ

اشپرنگر برخی از آن را به انگلیسی ترجمه کرده و در لندن به سال ۱۸۴۱م منتشر کرده است. باربیه دومینار نیز متن کامل آن را تحقیق و به فرانسوی ترجمه و بین سال‌های ۷۷-۱۸۶۱م در پاریس منتشر کرده است.

از ترجمه‌های فارسی می‌توان به ترجمه میرزا حیدر علی فخر الادباء در سال ۱۳۱۶ش اشاره کرد که نسخه آن در تهران و در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است. ترجمه رایج «مروج الذهب» به زبان فارسی با قلم ابو القاسم پاینده در ۲ جلد توسط انتشارات علمی و فرهنگی چاپ شده است.

کتابی با عنوان «داستان‌های مروج الذهب» نیز توسط وهاب جعفری منتشر شده است.

پانویس

  1. مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱و۲.
  2. مسعودی، ترجمه مروج الذهب، ج۱، ص۳.
  3. مسعودی، ترجمه مروج الذهب، ج۱، ص۱۰.
  4. مروج الذهب، ترجمه پاینده، ابوالقاسم، ۱۳۸۲ش،ج۱، ص۱۹-۲۰.
  5. مروج الذهب، ترجمه پاینده، ابوالقاسم، ۱۳۸۲ش،ج۱، ص۸-۹
  6. عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، ۱۳۷۶ش.
  7. ، سایت کتابخانه دیجیتال نور.
  8. عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، ۱۳۷۶ش.
  9. ، شبکه جامع کتاب گیسوم.

منابع

  • مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
  • مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، ترجمه پاینده.
  • علیرضا عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، مقالات و بررسی‌ها، زمستان ۱۳۷۶ - شماره ۶۲.
  • مروج الذهب، شبکه جامع کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: ۳۰ آبان ۱۳۹۹ش.
  • کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر، سایت کتابخانه دیجیتال نور.